Na etapie opiniowania przez kolejne instytucje znajduje się obecnie projekt zmiany ustawy o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (ETS) oraz niektórych innych ustaw, autorstwa Ministerstwa Klimatu i Środowiska. Projekt, implementujący dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady UE nr 2023/958, wprowadza istotne zmiany, obejmując zakresem systemu rozliczeń kolejne podmioty, zaostrzając warunki dla dotychczasowych użytkowników oraz nakładając dodatkowe obowiązki w zakresie raportowania i rozliczania środków finansowych z handlu emisjami.
Koniec wakacji dla transportu morskiego, ograniczenie przydziałów dla lotnictwa
Raporty środowiskowe Parlamentu Europejskiego wskazują, że transport morski odpowiada za 3% do 4% całkowitej emisji gazów cieplarnianych w Unii Europejskiej, wskazując dodatkowo na trend wzrostowy w tym zakresie. Nie dziwi zatem fakt, że do obowiązku monitorowania i raportowania emisji (ciążącego na branży od 2015 roku) zostanie dołączony obowiązek rozliczeń. Na podstawie dwóch raportów rocznych, na poziomie każdego statku i na poziomie przedsiębiorstwa żeglugowego, konieczne będzie umorzenie uprawnień do emisji na poziomie 100% w przypadku rejsów między portami państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz na poziomie 50% w odniesieniu do rejsów między państwem członkowskim a państwami trzecimi. Według wykazu Komisji Europejskiej polskiej administracji podlega obecnie 18 przedsiębiorstw żeglugowych. Z obowiązku rozliczeń będą zwolnione okręty wojenne, statki rybackie oraz statki do przetwórstwa ryb, a także jednostki o napędzie innym niż mechaniczny oraz statki rządowe, wykorzystywane do celów niekomercyjnych.
Zmianie ulega również podejście do branży lotów cywilnych. Stopniowemu ograniczeniu ma podlegać pula darmowych przydziałów na emisje dla przewoźników z wysokimi emisjami historycznymi. Model przydziałowy ma zostać zastąpiony – przetestowanym przez producentów energii – systemem aukcyjnym. Takie rozwiązanie ma wpłynąć na poprawę konkurencyjności mniejszych przewoźników. Dodatkowo premiowane ma być korzystanie z tzw. kwalifikowanych paliw lotniczych. Kwotę darmowych uprawnień na rejsy z wykorzystaniem takich paliw określono na 20 milionów.
Zmiany w rozliczeniach instalacji
W latach 2026–2030 o 20% mają zostać zmniejszone przydziały bezpłatnych uprawnień do emisji dla instalacji objętych obowiązkiem przeprowadzenia audytu energetycznego lub wdrożenia certyfikowanego systemu zarządzania energią. Podstawą do uniknięcia obniżki może być jedynie pełne wdrożenie systemu zarządzania energią lub wszystkich zaleceń wynikających z audytu. O taką samą wartość, 20% przydziałów, zostanie zmniejszona pula dla zakładów uznanych za nieefektywne energetycznie, tj. takich, które plasują się powyżej 80. percentyla w odniesieniu do poziomu emisji dla odpowiednich wskaźników emisyjności wytwarzanego produktu. W tym przypadku warunkiem zwolnienia od przewidywanej redukcji uprawnień ma być ustanowienie i realizacja Planu Neutralności Klimatycznej.
Na przydział dodatkowych 30% bezpłatnych uprawnień do emisji mogą za to liczyć właściciele instalacji ciepłowniczych. Dla ich uzyskania konieczne będzie przedłożenie Planu Neutralności Klimatycznej do Krajowego Ośrodka Bilansowania i Zarządzania Emisjami wraz z wnioskiem o przydział uprawnień do emisji. Taki plan musi zakładać przeprowadzenie inwestycji w rozwiązania niskoemisyjne, prowadzące do znaczącej redukcji uwalnianego CO₂ do 2030 roku.
Bezwzględny obowiązek zwrotu nadmiarowych uprawnień, nowe zasady wydatkowania dochodów z ETS
Kolejną zmianą implementowaną przez nowelizację ustawy będzie wprowadzenie bezwzględnego obowiązku zwrotu nadmiarowo przyznanych uprawnień do emisji przez państwa członkowskie. Do tej pory niewykorzystane uprawnienia do emisji mogły zostać wykorzystane w kolejnym okresie rozliczeniowym lub być przedmiotem obrotu na rynku wtórnym. W myśl nowej regulacji niewykorzystane uprawnienia będą podlegały zwrotowi. W przypadku niewywiązania się z obowiązku, przydział uprawnień dla operatora instalacji zostanie odpowiednio zmniejszony w następnym okresie rozliczeniowym. W sytuacji zaś, gdy dla danego operatora nie przewiduje się żadnego przydziału w następnym okresie, państwo członkowskie będzie zobowiązane nałożyć na operatora instalacji karę w kwocie odpowiadającej wartości uprawnień powiększonej dodatkowo o 10%.
Na gruncie nowych przepisów państwa członkowskie będą zobowiązane do wydatkowania na cele klimatyczne 100% dochodów z aukcji uprawnień lub ich równowartości (dotychczasowe przepisy zobowiązywały do wydatków na poziomie min. 50%). Realizację tego zadania ma ułatwić nowy, poszerzony katalog celów, wzbogacony o obszary takie jak: dekarbonizacja przemysłu, adaptacja do zmian klimatu czy ochrona ekosystemów morskich.
Zmiany w Funduszu Modernizacyjnym – większe środki, nowe zasady, większa przejrzystość
Od 2024 r. Polska uzyskuje dostęp do dodatkowej puli środków – 2,5% przychodów ze sprzedaży unijnych uprawnień do emisji (dotąd było to 2%).
Ustawa wprowadza nowy podział tych środków: 90% środków z puli 2,5% musi trafić na inwestycje priorytetowe, to jest dotyczące obszarów takich jak: Modernizacja i budowa infrastruktury sieciowej, Wytwarzanie i wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych, czy magazynowanie energii; 10% może być wydatkowane na obszary niepriorytetowe, przykładowo – rozwój infrastruktury gazowej.
Ustawa przewiduje obowiązkowy audyt co dwa lata, obejmujący wykorzystanie środków FM. Pierwszy audyt – za lata 2024–2025 – ma zostać przeprowadzony w ciągu trzech miesięcy od wejścia ustawy w życie.
Nowe podejście do kar w ETS – koniec sztywnych stawek, więcej elastyczności dla inspektorów
Tekst ustawy w dotychczasowym brzmieniu zakreślał wymiar nakładanych kar administracyjnych w sposób sztywny. Zgodnie z orzecznictwem sądów, w takich przypadkach organy nie mogą stosować przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego (art. 189d KPA), który pozwala na miarkowanie kary, w zależności od okoliczności spraw. Nowelizacja zmienia ten stan rzeczy – w miejsce stałych kwot (np. 50 000 zł za brak pozwolenia na emisję) wprowadza widełkowe, uznaniowe kary, pozwalające uwzględnić indywidualny charakter każdego przypadku naruszenia. Przykładowo:
- Kara za brak złożenia raportu emisji może wynosić od 10 000 zł do 50 000 zł (zamiast stałych 50 000 zł),
- Kara za niezłożenie wniosku o zmianę planu monitorowania – od 8 000 zł do 10 000 zł (zamiast 10 000 zł),
- Kara za brak wymaganych dokumentów przy podziale lub połączeniu instalacji – od 4 000 zł do 5 000 zł (zamiast 5 000 zł).
Stan prac sprawdza Państwo pod tym adresem: Aktualnie na etapie rządu procedowany jest projekt ustawy – https://legislacja.gov.pl/projekt/12397351/katalog/13125022#13125022